Salvador Dalí brandende giraf - een meesterwerk van surrealisme

Salvador Dalí'sschilderij, 'De Brandende Giraf', gemaakt in 1937, is een treffend voorbeeld van zijn onnavolgbare surrealistische stijl. Dit kunstwerk, een olieverfschilderij op paneel, is te vinden in het Kunstmuseum Basel.

Dalí schilderde 'De Brandende Giraf' voor zijn ballingschap in de Verenigde Staten (1940-1948), een periode die wordt gekenmerkt door politieke onrust en persoonlijke worstelingen. Hoewel hij zichzelf als apolitiek beschouwde, weerspiegelt dit schilderij zijn innerlijke strijd met de oorlog in zijn thuisland Spanje.

Een kenmerkend element in dit schilderij is de blauwe vrouwelijke figuur met geopende laden, later door Dalí beschreven als de 'Femme-coccyx' (staartbeen vrouw). Dit fenomeen kan worden teruggevoerd naar de psychoanalytische methode van Sigmund Freud, die door Dalí werd bewonderd. Volgens hem was Freud een grote stap voorwaarts voor de beschaving, zoals blijkt uit zijn citaat: 'Het enige verschil tussen het onsterfelijke Griekenland en ons tijdperk is Sigmund Freud die ontdekte dat het menselijk lichaam, dat in de Griekse tijd slechts neoplatonisch was, nu gevuld is met geheime laden die alleen kunnen worden geopend door psychoanalyse'.

De geopende laden in deze expressieve, opgestutte vrouwelijke figuur verwijzen dus naar het innerlijke onderbewustzijn binnen de mens. In Dalí'seigen woorden vormen zijn schilderijen 'een soort allegorie die dient om een bepaald inzicht te illustreren, om de talrijke narcistische geuren te volgen die opstijgen uit elk van onze laden'.

Het beeld wordt gekenmerkt door een schemerige sfeer met een diepblauwe lucht. Op de voorgrond zijn twee vrouwelijke figuren te zien, waarvan er één laden heeft die uit haar zijde opengaan als een kast. Ze hebben beide ongedefinieerde fallische vormen (misschien gesmolten klokken, een terugkerend beeld in Dalí'seerdere werken) die uit hun ruggen steken en worden ondersteund door krukachtige objecten. De handen, onderarmen en het gezicht van de dichtstbijzijnde figuur zijn tot het spierweefsel onder de huid gestript. Eén figuur houdt een stuk vlees vast. Zowel de menselijke figuren die fungeren als een ladekast, als de krukachtige vormen, zijn gangbare archetypen in Dalí'swerk.

In de verte staat een giraf in brand. Dalí gebruikte het beeld van de brandende giraf voor het eerst in zijn film 'L'Âge d'Or' (The Golden Age) uit 1930. Het verschijnt opnieuw in 1937 in het schilderij 'De Uitvinding van Monsters'. Dalí beschreef dit beeld als 'het mannelijk kosmisch apocalyptisch monster'. Hij associeerde het met oorlog, een apocalyptisch beeld dat de naderende ramp voorspelt. Het is belangrijk om te begrijpen dat de betekenis van de brandende giraf complex en meerduidig is. Dit surrealistische beeld is doordrenkt van angst en chaos, wat de dreiging van oorlog in de 20e eeuw weerspiegelt.

Een ander element dat in dit werk opvalt, is de leegte van de ruimte. De figuren, hoe grotesk ook, zijn geïsoleerd in een uitgestrekte woestijnachtige leegte, wat de alomtegenwoordige en onontkoombare angst voor de oorlog onderstreept.

'De Brandende Giraf' is een complex werk dat een verscheidenheid aan interpretaties toelaat. Hoewel Dalí'scommentaar op zijn eigen werk inzicht geeft, draagt de surrealistische kunstvorm zelf bij tot de mysterieuze en meerduidige aard van het schilderij. Elk element, hoe bizar ook, heeft een betekenis die verankerd is in de psychoanalyse, de angst voor oorlog en de ontsluiting van het onderbewustzijn. Deze elementen komen samen om een intrigerende en onvergetelijke visuele ervaring te creëren die de kijker uitnodigt om dieper in de surrealistische wereld van Salvador Dalí te duiken.

In het universum van Dalí is er ook een duidelijke fascinatie voor de grenzen van het menselijke bewustzijn. Hij was sterk beïnvloed door de psychoanalyse en de theorieën van Sigmund Freud, die hij probeerde te verbeelden door middel van zijn surrealistische kunst. Dit heeft ook geleid tot de creatie van enkele van zijn meest onvergetelijke en angstaanjagende beelden, zoals de brandende giraf.

Hoewel er veel speculatie is over de exacte symboliek van de brandende giraf in Dalí'swerken, wordt vaak aangenomen dat de giraf, een dier dat bekend staat om zijn waakzaamheid en lange uitzicht, een brandend symbool van waakzaamheid en vooruitziende blik vertegenwoordigt - een noodzakelijke maar onmogelijke poging om toekomstige rampen te voorzien en te voorkomen.

Bovendien benadrukt de giraf in Dalí'swerk de vreemde schoonheid van het absurde. Zijn krachtige beelden ontstaan uit de interactie tussen onwaarschijnlijke elementen - een brandende giraf in een desolate woestijn, vloeibare horloges hangend aan de takken van een dode boom, olifanten met lange, dunne poten die meer op insecten lijken dan op het werkelijke dier. Deze samensmelting van het absurde met de echte wereld is een kenmerk van Dalí'sstijl, en een illustratie van zijn visie op de vloeibare, droomachtige aard van de werkelijkheid.

Hoewel Dalí'swerk onmiskenbaar een product is van zijn tijd, heeft het een blijvende impact gehad, niet alleen op de kunstwereld, maar ook op de populaire cultuur. De brandende giraf, met zijn krachtige en angstaanjagende beeldtaal, blijft een van de meest herkenbare symbolen van Dalí'soeuvre.