Panamarenko - de kunstenaar die Kunst en Wetenschap verenigde

Panamarenko, geboren in 1940 in Wilrijk, Antwerpen, was een uniek individu binnen de hedendaagse kunstwereld. Zijn werk, dat zich niet gemakkelijk laat classificeren, is een combinatie van artistiek en technologisch experiment. Als kunstenaar, ingenieur, fysicus, uitvinder en visionair heeft Panamarenko een uitzonderlijk onderzoek gevoerd naar begrippen als ruimte, beweging, vlucht, energie en gravitatie. Zijn creaties namen verschillende vormen aan, waaronder vliegtuigen, duikboten, auto's, vliegende tapijten en vogels. Elk van deze werken was een spectaculaire constructie van vreemde schoonheid, speels en indrukwekkend tegelijk.

Panamarenko'sreis naar de wereld van kunst en wetenschap begon in de jaren '50 toen hij studeerde aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen. Tegelijkertijd begon hij zijn zelfstudie van de natuurwetenschappen in de wetenschappelijke bibliotheek van Antwerpen. In 1965 organiseerde hij, samen met enkele andere kunstenaars, een eerste Happening in Antwerpen en werd hij uitgever van het blad Happening News. Twee jaar later, in 1967, had hij zijn eerste tentoonstelling in de Antwerpse Wide White Space Gallery en begon hij aan de bouw van zijn eerste vliegtuigen.

Een van zijn meest opmerkelijke werken is de legendarische zeppelin 'The Aeromodeller', gebouwd tussen 1969 en 1971. In 1981 presenteerde Panamarenko zijn 'Negentroop', een natuurwetenschappelijk onderbouwde reis naar de sterren. Tussen 1987 en 1990 bouwde hij een reeks Pastillemotoren. In 1990 bouwde hij de eerste 'Archaeopterix' (intelligente kip) naar het model van de prehistorische vogel.

In 1996 stelde Panamarenko zijn stalen duikboot 'Pahama Nova Zemblaya' voor in galerie Ronny Van de Velde in Antwerpen. Het oorspronkelijke doel was om met deze duikboot naar Spitsbergen te varen. Twee jaar later creëerde hij de vliegboot 'Scotch Gambit'.

In de jaren 2000 kreeg Panamarenko internationale erkenning met tentoonstellingen in de Hayward Gallery in Londen, het Museum Jean Tinguely in Bazel en het Dia Center for the Arts in New York. In 2005 kondigde hij het einde van zijn artistieke loopbaan aan tijdens de opening van zijn grote retrospectieve in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Brussel, getiteld 'Flying Saucers & Devil Rowlers Motorcycle Club'.

In 2007 schonk Panamarenko zijn ouderlijke woonst in de Antwerpse Seefhoek aan het MUHKA. Het volledig gerenoveerde 'Panamarenkohuis' werd in 2013 opengesteld voor het publiek. In 2014 werd de retrospectieve 'Panamarenko Universe' in het M HKA Antwerpen gehouden.

Panamarenko overleed in 2019, net voor zijn tachtigste verjaardag, thuis in de Vlaamse Ardennen. Zijn nalatenschap leeft voort in de Panamarenko Foundation, opgericht in juni 2021. De stichting heeft als doel de instandhouding en bescherming van de artistieke integriteit van zijn werk en nalatenschap, in de geest van de kunstenaar.

Panamarenko'swerk blijft inspireren en fascineren. Zijn unieke combinatie van kunst en wetenschap, zijn visionaire ideeën en zijn onvermoeibare nieuwsgierigheid hebben een blijvende impact op de hedendaagse kunst. Zijn nalatenschap nodigt ons uit om de grenzen van onze verbeelding te verleggen en de wereld om ons heen met nieuwe ogen te bekijken.

Enkele werken van Panamarenko

• Prova Car (1966-1978): Dit is een van de meest iconische werken van Panamarenko. De Prova Car, een zelfgebouwde auto, is een perfect voorbeeld van zijn technische vaardigheden en zijn vermogen om kunst en technologie te combineren. De auto, die eruitziet als een kruising tussen een raceauto en een ruimteschip, is uitgerust met een reeks ongebruikelijke functies, waaronder een systeem om de luchtweerstand te verminderen en een speciaal ontworpen motor. Hoewel de auto nooit heeft gereden, blijft het een krachtig symbool van Panamarenko'svisie op mobiliteit en technologische innovatie.

• Pastille-Motor (1991): Dit werk is een voorbeeld van Panamarenko'sstreven om de hemel, de zon en de sterren te bereiken, niet in een raket, maar in een machine op menselijke schaal. De Pastille-Motor is de gereduceerde versie van de gigantische vliegtuigmotor die de kunstenaar ontwikkelde voor zijn Rugzakvliegtuig (1984). De metalen motor, cilinder en andere componenten staan stil. De tafel dient als sokkel en de machine wordt een sculptuur. De functionaliteit van dit soort vaartuig ligt niet in zijn efficiëntie, maar eerder in de mogelijkheden die het de bezoekers biedt om de wereld van de kunstenaar binnen te gaan.

• Koperen plaatjes met kogelgaten (1963): Dit werk is een van de vroegste creaties van Panamarenko. Het bestaat uit koperen plaatjes met kogelgaten, een eenvoudig maar krachtig symbool van geweld en vernietiging. Hoewel het een van zijn minder technische werken is, toont het zijn vermogen om alledaagse materialen te transformeren in betekenisvolle kunstwerken.

• Houten plaatje met afdruk van Meganeudonvleugel, met vastgeniette zwart-wit foto (1985): Dit werk is een prototype voor een niet-gepubliceerd meervoudig werk. Het bestaat uit een houten plaatje met de afdruk van een Meganeudonvleugel en een vastgeniette zwart-witfoto. Het is een voorbeeld van Panamarenko'sinteresse in de natuur en zijn pogingen om de mechanismen van de natuurlijke wereld te begrijpen en na te bootsen.

• Umbilly I (1976): Dit werk is een verbeterde versie van de Meganeudons en Chisto'sdie Panamarenko begon te ontwikkelen in de vroege jaren 1970. Met de Umbilly probeert hij het vibratiemechanisme van insectenvleugels verder te perfectioneren. De vaste vleugels van de Meganeudons worden vervangen door bewegende vleugels en, net als de Chisto, is de Umbilly ook voorzien van een veerelement bevestigd aan een makrolon polycarbonaat frame. Ondanks de aanpassingen bleef het basisprincipe hetzelfde.

• Umbilly II (1976): Dit werk is een voortzetting van Panamarenko'sexperimenten met het vibratiemechanisme van insectenvleugels. Net als de Umbilly I, maakt de Umbilly II gebruik van bewegende vleugels en een veerelement bevestigd aan een makrolon polycarbonaat frame. Het werk is een krachtig voorbeeld van Panamarenko'svoortdurende streven naar technische innovatie en zijn onvermoeibare nieuwsgierigheid naar de natuurlijke wereld.